15 ապրիլ 2014-ին Հայաստանի Հ1 հեռատեսիլի «Ազատ գօտի» յայտագիրի նիւթն էր` «Արեւմտահայերէնը վտանգուա՞ծ է»: Թեր ու դէմ կարծիքներէ ետք եզրակացութիւնը այն էր, որ արեւելահայերէ՛նը եւս վտանգուած է:
Փետրուար 21-ին Մայրենի լեզուի օրուան առիթով, Հ1 հեռատեսիլի «Բախման կէտ» յայտագիրը նաեւ արծարծեց մայրենի լեզուի անաղարտ գործածութեան կարեւորութիւնը եւ անոր ունեցած ազգապահպանման նպաստող էական դերը:
Երկու յայտագիրներու պարագային կը խօսուի հայոց լեզուի միայն երկու ճիւղերուն մասին` արեւմտահայերէն եւ արեւելահայերէն` նկատի չառնելով տոհմիկ բարբառները. կը կարծեմ, թէ հայոց լեզուն այսօր ունի հետեւեալ չորս ճիւղերը:
1.- Գրաբար հայերէն, որ կ’օգտագործուի եկեղեցական արարողութիւններու ընթացքին:
2.- Արեւմտահայերէն, որ կ’օգտագործուի սփիւռքահայերու կողմէ (բացի Իրանէն եւ նախկին խորհրդային երկիրներէն):
3.- Արեւելահայերէն, որ կ’օգտագործուի Իրանի հայութեան կողմէ:
4.- Արեւելահայերէն` փոխուած ուղղագրութեամբ, որ կ’օգտագործուի Հայաստանի եւ նախկին խորհրդային երկիրներու մէջ:
Այս իրականութիւնը հիմք կը ծառայէ գիտական մօտեցումով հայոց լեզուի մասին առարկայական քննարկումներ կատարելու:
Վերոնշեալ երկրորդ յայտագիրի զրուցակիցներուն մաս կը կազմէին հայոց լեզուի պետական եւ ակադեմական պատկան մարմիններու ներկայացուցիչներ: Ուրախութեամբ իմացանք, թէ կայ օրէնք մը, որ կը պարտադրէ հեռատեսիլի ընկերութիւններուն եւ մամուլին` անաղարտ հայերէն օգտագործել: Աւելի՛ն. կայ նաեւ տուգանքի դրութիւն` սխալելու պարագային: Նաեւ իմացանք, որ գոյութիւն ունի պետական Թերմինաբանական խորհուրդ (պիտի խնդրէի, որ Եզրաբանական խորհուրդ կոչուէր), որուն պարտականութիւնն է հսկել եւ ստեղծել արդի արհեստագիտական իրերու եւ դրութիւններու հայերէն բառեր:
Հայոց լեզուի պահպանումի այս զոյգ հաղորդումներուն ընթացքին գործածուեցան նուազագոյնը հետեւեալ օտար բառերը` ֆիքսուած = հաստատուած, թեքսթ = բնագիր, թերմին = եզր, օպժեքթիւ = առարկայական եւ կամ նպատակ, կոնկրետ = շօշափելի, միաձոյլ եւ կամ հաստատ, պոէտ = բանաստեղծ, արկումենտ = վիճաբանութիւն, առարկութիւն, տոմինանթ = իշխող, տրամաթուրկիա = թատրերգութիւն, վիպրացիա = թրթռացում, համաթեքսթ = բովանդա՞կ, մոնոլոկ = մենախօսութիւն, ռեսուրս = աղբիւր, միջոց, հնարք, թեմա = նիւթ, խորագիր, մեխանիզմ = մեքենականութիւն, ակթիւ = գործունեայ, գործօն, աշխուժ, տեխնոլոկիական = արհեստագիտական, ճարտարարուեստական, ասոցիացիա = ընկերակցութիւն:
Անհրաժեշտ է ազգովին ձեռնարկել մաքուր հայերէն խօսելու լայնածիր եւ երկարատեւ արշաւի` պայքար մղելով օտար բառերու գործածութեան դէմ: Գուրգուրանք եւ պաշտպանենք մեր մայրենի լեզուն:
17 ապրիլ 2014
Յարութ Չէքիճեան 